جریان علم یک طرفه نیست؛ ﻫﻤﺔ ما از هم میآموزيم |
دیدگاه ها - مصاحبه ها |
چهارشنبه ، 26 تیر 1387 ، 18:16 |
دنیای مواد و انرژی در قرن ۲۱
مصاحبه فرهید فصیحی مجری برنامه زنده «پرتو»
با دکتر سيد خطيب الاسلام صدرنژاد
درباره مواد و انرژی در قرن ۲۱ در استوديو شبکه چهار سيما
فصیحی: دنیای مواد در قرن ۲۱ بسیار اسرار آمیز و البته جالب است. چه تحولاتی درباره مواد (و انرژی) در دنیا رخ داده است؟
صدرنژاد: اصولاً جهان را تشکیل شده از دو قسمت «ماده» و «ماورالطبیعه» میتوان در نظر گرفت. بشر از ماورالطبیعه آگاهی چندانی ندارد مگر اندک اطلاعاتی که از طریق وحی و پیامبران رسیده است. مثلاً کسی نمیداند که روح چیست. ماده و انرژی یک واقعیتند با دو اسم. از یک زاویه، ماده میبینیم و از زاویه دیگر انرژی. حال اگر بخواهیم مجموعه جهان را خیلی ساده و راحت توصیف کنیم، می توانیم آن را در حقیقت «یک سبد فرمول» بنامیم که هنر دانشمندان در دوران معاصر، شناخت فقط جزء بسیار بسیار کوچکی از آن بوده است. فصیحی: ظاهراً در حوزه مواد، تحولات خیلی بیشتر و سریعتر از حوزه انرژی بوده است؛ چه چیز باعث این تحولات شده است؟
صدرنژاد: با ساخته شدن ابزار مدرن مانند میکروسکوپهای الکتروني روبشی و عبوری، وسایل آنالیز و مشخصه یابی و نیز ابررایانهها، دقت و سرعت بسیار افزایش یافته است. این دستگاهها، ما را قادر میسازند که حتی تا تقريباً قطر یک اتم را ملاحظه کنیم. اینها سبب تحولات عظیمي در حوزه مواد شده که پيشرفت در حوزه انرژی را هم بهدنبال دارد.
فصیحی: تأثير مواد نو و انرژیهای جدید بر علوم مختلف به ويژه محيط زيست تا چه میزان بوده است؟
صدرنژاد: می دانیم که درخت يک واکنشگاه طبيعي است که پیوسته هوا را پاک مي کند. برخی مواد مانند اکسيد تيتانيوم کاتالیزور تبدیل گازهای سمی به غیرسمی هستند. حال اگر مثلاً رنگ ساختمانها را حاوي اين ماده کنيم به صورت يک کاتاليزور طبيعي عمل کرده و واکنشهاي تبديل گازهاي سمي به غيرسمي را تسريع مي کند. در نتیجه محیط زیست بهبود می یابد. با توجه به اینکه کشور ما آفتاب فراوانی دارد، می توانیم با فتوولتائيک برق توليد کنيم و از مصرف سوختهای با ارزش فسیلی بکاهیم. اما دو مشکل در تحقق اين امر وجود دارد. اول اينکه هزينه توليد سلولهای فتوولتائیک زياد است که البته با تحقيقات بيشتر مي توان آن را کاهش داد و دوم اینکه نشستن گرد و غبار در اثر وزش باد روي سلولها، قدرت جذب آنها را کم می کند. پس لازم است که پیوسته تميز شوند. همچنین میتوان مواد دافع گرد و غبار روي سلولها اسپري کرد تا استفاده طولانیتر از سلولها میسر شود. فصیحی: در حال حاضر وضعيت صنايع مرتبط با مواد نو و انرژي در کشور چگونه است؟
صدرنژاد: واقعيت اين است که ما دير شروع کردهايم. هرچند تاريخ چندهزارساله داريم و زماني سرآمد بوديم؛ اما در يک مرحله عقب افتادیم که اين خود نیاز به تحليل تاريخ دارد. ولي اکنون ما بيدار شده ايم و به سرعت پیش می رویم. ولی نبايد انتظار داشته باشیم که نتايج تحقيقات سریعاً وارد اقتصاد و زندگي مردم شود. کشورهاي پيشرفته صدها سال کار کرده اند و هزينه هاي هنگفتي پرداخته اند. ما هم باید تلاش کنیم تا در مبارزه، برنده شویم. این یک مبارزه جهاني است؛ رقابت با جهان دشوار است. زیرا رقبا هم بیکار نیستند و خيلي هم جلو هستند. خوشبختانه ما سرعت رشدمان از کشورهاي همجوار بيشتر است. ولی باید قبول کنیم که انتقال دستاوردهای علمی ما به صنعت، فرایندی زمانبر است. فصیحی: آيا اطلاع رساني کافي براي علاقه مند کردن صنعت به سرمايه گذاري و توسعه مواد نو انجام شده است؟ صدرنژاد: در گذشته اطلاع رساني ضعيف بود؛ زيرا هنگامي که شخصي نيازي داشت، بلافاصله آن نياز را مرتفع میکرد. یعنی به جای آنکه صبر کند تا تحقيقات به نتیجه برسد، فوراً نتیجه را می خرید. در شرایط فعلی، به سبب تحریم، صنعت مجبور است به تحقيقات تمایل نشان دهد. زیرا در غیر این صورت، هيچگاه نمي تواند روي پاي خودش بايستد. در صنعت ما (و نیز بسياري از صنايع دنيا)، بهندرت کارخانه اي يافت مي شود که عمر آن کمتر از پنج، شش سال باشد. اکثر کارخانه هاي ما حدود چهل، پنجاه سال پيش طراحي شده اند. آن زمان قيمت نفت حدود ۱۵ دلار بود. با توجه به اينکه طراحي هميشه بر اساس قيمت انجام مي شود، اين طراحي ها اکنون پاسخگو نيستند و حتماً بايد دوباره انجام شوند. طراحي مجدد نیاز به تحقيق دارد. هرکس زودتر طراحي کند، برنده است. در دهه ۸۰، در صنعت فولاد ژاپن اين موضوع اتفاق افتاد؛ در آن زمان، صنعت نوپاي ژاپن از صنعت باسابقه و پيشکسوت آمريکا پيشي گرفت زیرا طراحی آن تقریباً نو و براساس شرایط روز بود. اکنون ما نیاز به نو کردن طراحي ها داریم؛ مجبور هم هستیم خودمان طراحي کنيم. زیرا طرحهاي فعلی ما وارداتي است و برمبنای شرايط اقتصادي، اقليمي و فرهنگي ما درست نشده است. البته این کار آسانی نیست. بنابراین نیازمند عزم ملي هستیم. فصیحی: با توجه به اینکه احتمال کاهش شديد نياز دنيا به نفت در بيست سال آينده وجود دارد، توجه به انرژی های نو را تا چه حد ضروری می دانید؟
صدرنژاد: نياز بشر به نفت هيچگاه کم نخواهد شد. نفت طلاي سياه است که از طلاي زرد مفيدتر است. پس هرگز بي ارزش نخواهد شد. بزرگترين اشتباه و ظلم (که شايد نسلهاي آينده ما را به سبب آن نبخشند)، سوزاندن نفت است. هيچگاه نبايد براي حرکت خودرو، گرم کردن منزل يا روشن کردن راه، نفت بسوزانيم. نفت فراورده طبيعي با ارزشي است که فقط یکبار و طی صدها میلیون سال بوجود آمده و ایجاد آن دیگر تکرار نخواهد شد. چيزي را مي توان سوزاند که هيچ کار ديگري با آن نتوان انجام داد. مثلاً زباله! حتی زباله هم امروزه کاربردهای فراوانی دارد. انرژی های تجدیدپذیر بسیاری از حوائج ما را می توانند برطرف کنند. بجای سوزاندن، باید حوائج مهمتری را با نفت برآورده کنیم. فصیحی: دانشگاه ها و ساير مراکز تحقيقاتي تا چه حد مي توانند به پژوهشگاه مواد و انرژی بيايند و کار مشترک انجام دهند؟ صدرنژاد: ما درها را باز کرده ايم و فرقی بین پژوهشگران عضو و غیر عضو نمی گذاریم. حال اميدواريم که سایر مراکز هم همین کار را انجام دهند. اينکه برخی جاها، تجهیزات خود را مخفي مي کنند و دستگاه داری را شگرد پیشرفتشان میدانند، يک مشکل فرهنگي است که صدا و سيما هم میتواند روي آن کار کند. اینجانب با تأکيد بر ضرورت میدان دادن به استعدادهای جوان میگویم: «جریان علم یک طرفه نیست؛ ﻫﻤﺔ ما از هم میآموزيم.» دکتر صدرنژاد در پایان خطاب به دانشجويان افزود: «از شما مي خواهم که سرمايه عظيمي که در اختيار دارید را دست کم نگيرید.» اين سرمايه باارزش، وقت است. اگر ارزش وقت را بدانيم و آن را به سادگی از دست ندهیم، آينده روشني خواهیم داشت . انشاءالله
|